Kurtuluş Savaşı’nın dönüm noktası olan, Türk ordusunun Yunan ordusu ile Sakarya boylarında yaptığı meydan savaşı (23 Ağustos-13 Eylül 1921). Nisan 1921’de Türk ordusu Batı cephesi komutanı İsmet Paşa’nın (İnönü) komutasında İnönü mevzilerinde ikinci kez Yunan birliklerini yenerek Yunan ilerleyişinin Anadolu içlerine kadar girmesini önledi. Ama Yunanlılar isteklerinden vazgeçmeyerek birliklerini Bursa-Uşak hattında yeniden hazırlamaya başladılar. Bunun üstüne Güney ve Batı cephesi olarak düzenlenmiş bulunan Türk ordusunda, Güney cephesi kaldırılarak bütün birlikler, Batı cephesinde Yunan birliklerine karşı İnönü-Kütahya hattında toplandı, ülkenin çeşitli bölgelerinden kuvvet toplanarak cephe kuvvetlendirildi. Eskişehir’de de yedek kuvvetler bulunduruldu.
Yunan kuvvetleri 10 Temmuz 1921’de İnönü-Kütahya-Afyon yönünda saldırıya geçtiler. Eskişehir ve Kütahya savaşları Türk ilerleyişine olanak vermeyince, Türk ordusunun Sakarya ırmağının doğusunda savunya geçmesi kararı verildi. Bu kararın alınmasındaki taktik, düşman birlikleriyle ordumuz arasında geniş bir alan bırakarak, ordumuzun toparlanması ve düşmanın hareket üssünden uzaklaşmasını sağlamaktı. Türk ordusunun Sakarya’nın doğusuna çekilmesi üzerine Afyon, Kütahya ve Eskişehir düşman eline geçti ve bu durum Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) ciddi tartışmalara yol açtı. Bazı milletvekilleri Mustafa Kemal Paşa’ya karşı çıkarken, birçok milletvekili de onun türk ordusunun başına geçmesini istiyorlardı. Sert ve heyecanlı geçen tartışmalardan sonra 5 Ağustos 1921’de başkomutanlık yasası TBMM’nde kabul edildi. Bu yasayla Mustafa Kemal Paşa üç ay için TBMM’nin bütün yetkilerini, Türk ordularının başkomutanı olarak kullanabilecekti.
Mustafa Kemal Paşa birkaç gün sonra Tekâlifi Milliye emirlerini yayımladı; böylece ordunun, ülkenin bütün kaynaklarından yararlanması için gereken önlemleri alabildi. Emirlerin yerine getirilmesini sağlamak amacıyla İstiklal Mahkemeleri oluşturuldu ve ülkenin birçok merkezinde çalışmalara başlandı. Mustafa Kemal Paşa 12 Ağustos 1921’de cepheye giderek ordunun başına geçti. Bu sırada Yunan kralı Konstantinos İzmir yoluyla Kütahya’ya kadar gelerek Yunan orduları başkomutanlığını üstlendi. 13 Ağustos 1921’de harekete geçen Yunan kuvvetleri 18 Ağustos’ta Eskişehir yönünden hareket ederek 23 Ağustos’ta kuvvetlerinin çoğunluğunu güneye kaydırıp, Türk birlikleriyle karşı karşıya geldiler. Bunun sonucunda yaklaşık 100 km’lik bir cephede kıyasıya mücadele başladı. Yunan kuvvetleri yaklaşık 88 000 piyade, 300 top ve 20 uçaktan oluşuyordu. Türk kuvvetleriyse piyade ve top olarak düşmanın ancak yarısı kadardı. Mustafa Kemal Paşa, genelkurmay başkanvekili Fevzi Paşa (Çakmak) ve Batı cephesi komutanı İsmet Paşa (İnönü) ile birlikte savaşın planlarını hazırladılar. Düşman saldırısının özellikle güneyden Türk ordusunun sol kanadında yoğunlaşması üstüne, başkomutan Mustafa Kemal Paşa buradaki birlikleri düşmana ezdirmemek ve düşman çemberine girmemek için ordusunun sol kanadını Ankara’ya 50 km kalıncaya kadar geri çekti. Bunun sonucunda Türk ordusunun cephesi kuzey-güney yönündeyken, batı-doğu yönüne çevrildi ve düşman kuvvetleri hareket üssünden hızla uzaklaştı ve Haymana ovasına kadar sağ kanadı açılmış oldu. Mustafa Kemal Paşa cephenin durumunu yakından izleyerek, Yunan kuvvetleriyle istediği ve elverişli bulduğu yerlerde savaşa girişti. 23 Ağustos’ta başlayan ve gece-gündüz aralıksız süren Sakarya Meydan Savaşı’nda Mustafa Kemal Paşa yeni bir savaş stratejisi uygulayarak ordularına şu emri verdi:”Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh, bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı, vatandaşın kanıyla ıslanmadıkça terk olunamaz…”
Türk askeri bu yüksek emre uyarak vatanın canla başla savundu. Her iki taraf da cepheye egemen olan tepeleri ele geçirebilmek için birbirlerine saldırdılar. Bu amansız mücadele bütün şiddetiyle 22 gün 22 gece sürdü. Her iki tarafın da insan kaybı büyük oldu. Yunan saldırı gücünün kırıldığını sezen Mustafa Kemal Paşa Türk ordusunun sağ kanadını harekete geçirerek Yunan ordusunun sol kanadını, elindeki önemli tepeleri bırakarak Sakarya’ya doğru çekilmek zorunda bıraktı. Bütün cephe boyunca saldırıyı sürdüren Türk ordusu 13 Eylül 1921’de Sakarya ırmağının doğusundan Yunan kuvvetlerini temizledi. Sakarya’nın batısına atılan Yunanlılar ancak burada tutunabildiler. Sakarya Meydan Savaşı’nın kazanılması üzerine TBMM, Mustafa Kemal Paşa’ya “gazi” ve “mareşal” unvanlarını verdi.
Sakarya Meydan Savaşı, TBMM hükümetine iki siyasal başarı kazandırdı: Fransa ile 20 Ekim 1921’de Ankara Anlaşması imzalandı, Rusya’yla da 13 Ekim 1921’de doğu sınırlarımızı kesin belirleyen bir anlaşma yapıldı.
