Bosna Mayın Eylem Merkezi’ne (BHMAC) göre, Bosna-Hersek (BH) kara mayınları açısından dünyanın en tehlikeli ülkeleri arasında yer alıyor. Bu durum, güvenliği ve ekonomik kalkınmayı engelleyen bir sorun olmaya devam ediyor.
Mart ayı ortasında, kuzeydeki Lukavac kasabasında iki kişi 20 yıl önce döşenmiş bir mayın tarlasında hayatını kaybetti.
Srebrenica yakınlarındaki bir köyden gelen her ikisi de 20’li yaşlardaki Vahidin Hrustiç ve Mersid Memiseviç adlarındaki kurbanlar, ailelerini geçindirmek için satmak üzere odun aramak için işaretli bir mayın tarlasına girdi.
Yerel makamlara göre, ikili mayın tarlasının geçen yıl temizlenmiş bir bölümüne girmesine karşın, ilerledikçe mayınlı bölgeyi gösteren işaretleri gözardı etti.
Savaştan sonra kurulan ve üç taraftan da gelen eski ordu ve istihbarat personelinden oluşan bir devlet organı olan Bosna Mayın Eylem Merkezi’nin (BHMAC) sözcüsü Svjetlana Luledzija, “Bu ölümler, ve daha pek çoğu, mevcut mayın tarlalarıyla ilgili uyarılarımızı görmezden gelen sivillerle ilgilidir. Savaştan 17 yıl sonra, insanlar artık daha özgürce dolaşmakta.” dedi.
SETimes‘a konuşan Luledzija, “Fakat asıl önemli olan, insanların ailelerine gelir sağlamak için bilerek hayatlarını tehlikeye atması.” dedi.
Savaşın bitmesinden bu yana BH’de mayınla ilgili yaklaşık 600 ölüm ve 1.700 yaralanma meydana geldi. Bunların 94’ünü mayın temizliğinde çalışanlar oluşturmasına karşın, kurbanların çoğu, başta çiftçiler ve kırsal bölgelere geri dönen mülteciler olmak üzere sivillerden meydana geliyor.
Bosna makamları, savaş sırasında 4 bin 200 kilometrekareden -ülkenin toplam yüzölçümünün %8,2’si- fazla mayın tarlası olduğunu tahmin ediyor.
BHMAC, mayın temizleme çalışmalarının hızlandırılması sonrasında, geride ülke topraklarının %3,5’ini kaplayan tahmini 220 bin mayın ve diğer patlayıcı mühimmat kaldığını belirtti.
 Ülkede 200 binden fazla mayın kaldı. [Anes Aliç/SETimes]
|
Merkez tarafından yapılan kaba hesaplar, 1.600’den fazla toplulukta 900 binden fazla Bosnalının mayın içeren arazilerde yaşadığını gösteriyor.
1997 yılında Sefko Ramiç, Srebrenica civarındaki kırsal bölgelere geri dönüş yapan ilk kişilerden biriymiş. Evi cephe hattı tarafından doğrudan vurulmamasına karşın, yapı neredeyse harap haldeymiş. Ramiç, evin içindeki molozu temizlerken bir yatağın altına yerleştirilmiş bir el bombasını yanlışlıkla harekete geçirmiş.
SETimes‘a konuşan Ramiç, “Bombanın oraya Bosnalı Sırp Ordusu tarafından yerleştirildiğini varsayıyorum. Ben sadece hafif yaralandım. Daha sonra dönüş yapan komşularım da evlerinde ve bahçelerinde mayınlar ve patlayıcılar bulduklarını söylediler.” diyor.
İlk tahminler savaş sonrası BH’de yaklaşık 20 bin ayrı mayın tarlası olduğu yönündeyken, mayın temizleme uzmanları bunun muhtemelen gerçek rakamın ancak yarısını yansıttığı görüşünde. Luledzija, bunların en az %40’ının doğrudan silahlı çatışma yaşanmamış bölgelerde bulunduğunu belirtti.
Luledzija, “Mayın temizleme ekipleri toplu mezarların içine ve etrafına, ağaçlara, kuyulara, ahırlara döşenmiş mayınlar buldu … bazıları da evlerinin etrafına mayın döşeyerek mallarını koruyordu.” dedi.
2009 yılında, Bosna makamları ülkedeki mayınları 2019 yılına kadar temizleme amaçlı bir stratejiyi kabul etti.
Ancak kaynak yetersizliği nedeniyle, bu tarih 2024 yılına ötelendi.
BHMAC, çalışmaları için yılda 40 milyon avroya ihtiyaç duyuyor. Bu paranın büyük kısmı, başta ABD, Japonya, Avusturya, Almanya, Norveç ve İsveç hükümetleri olmak üzere bağışçılardan geliyor.
BHMAC’ın yardımıyla, çok sayıda uluslararası birim, uzay merkezli kaynaklar kullanarak mayın tarlalarının yerini tespit eden yeni teknolojileri test ediyor.
Bu projelerin Avrupa Uzay Dairesi tarafından finanse edilen birinde, şüpheli mayın tarlasının yüksek çözünürlüklü termal görüntülerini elde etmek için insansız araçlardan faydalanılıyor. Proje başarılı olduğu takdirde, mayın temizliğinde çığır açabilir.
Luledzija, “Bu projeler pahalı olsa da, sonunda mayın arama çalışmalarını çok daha ucuz hale getirecek ve riski en aza indirecektir.” dedi.
BH, topraklarında eski Yugoslavya’daki çatışmalardan kalma mayınlar bulunan tek ülke değil.
Hırvatistan’daki mayınlar savaşın bitiminden bu yana 500 kişiyi öldürdü ve 1.500 kişiyi yaraladı. Hırvatistan’da halen temizlenmeyi bekleyen yaklaşık 850 kilometrekarelik şüpheli mayın tarlası var ve mevcut tempoyla bu işlem 50 yıl daha alabilir.
Hırvatistan Mayın Eylem Merkezi’ne göre, 102 kasaba ve belediye mayınlardan etkilenmiş durumda. Bunun yaklaşık %30’u, savaştaki cephe hatlarında yer alan tarımsal alanlarda bulunuyor.
Kosova’da ise sorun mayın tarlaları değil, daha çok 1998-1999 yıllarında Sırp silahlı kuvvetleri ve 1999’da NATO tarafından kullanılmış parçacık tesirli bomba kalıntıları. NATO, 295 bin 700 adet parça tesirli alt mühimmat içeren 1.392 tane bomba attı. Bu bombaların %20 kadarı patlamadı.
BM ve Kosova makamları 2002 yılına kadar mayınların büyük kısmının temizlendiğini iddia etse de, mayın temizliği konusunda çalışan uluslararası birimler en az 150 noktanın mayınlı olduğunu söylüyor.
