Heterodoks tarikatların dini uygulamaları ve öğretileri yüzünden Osman devleti döneminde ciddi eleştiri ve zulüm görmüşler. Aynı zamanda Osmanlı yönetiminin, Müslüman toplumun içinde birliği ve beraberliği güçlendiren ve yeni müritler kazanan, tarikatlar olgusuna karşı tavrı hiçbir zaman bütünüyle olumlu olmamıştır.
XVII asırdan sonra tarikatların temsilcileri eğitim ve adalet alanlarında önemli görevler almışlar. Bu dönemde tarikatın yönetimi babadan oğula geçer.
Tarikatların çok sayıda kolları olduğu için konunun incelenmesi ve tarikatların sınıflandırılması zordur. Buna rağmen onları iki ana gruba – gizemli ve açık olarak ayırabiliriz. Açık tarikatların belli bir yapısı ve düzenlemeleri, belli törenleri olduğu biliniyor. Açık tarikatların tekkeleri Osmanlı padişahların ve yüksek dereceli devlet adamların vakıfları tarafından finanse edilmiştir.
Melamilik, Bektaşilik ve Aleviliği için kullanılan isim Kızılbaşlık, gizli tarikatlarla aittirler.
Halvetilik, Mevlevilik, Nakşibendilik ve farklı kolları açık gruba düşüyorlar. Genelde açık tarikatların merkezleri büyük şehirlerde kuruluyorlar ve ayrıca üst sosyal tabakalara ait olan insanlar sıralarında yer almaktadır.
Her tarikatın kendine ait özel bayrağı, kıyafeti, törenleri ve koruyucusu vardır. Genellikle koruyucu Muhammedin halefi için ilan edilmiş, dindar ve sadık biridir.
Balkanlar’da faaliyet göstermiş olan tarikatların büyüklüğüne göre Bektaşlık ve Halvetilik tarikatlarını büyük, Saadi, Kadiri, Nakşi, Mevlevi, Rıfai, Celveti, Melamilik tarikatlarını ise orta boyutlu olarak sınıflandırabiliriz.. Şazeliye ve Ticanilik küçük tarikatların grubuna aittir.
Halvetilik XV asırda Kafkasya’da doğmuş. Büyük ölçüde Halveti tarikatların yayılması XVI asırda olmuştur. Halveti şeyhi Bali Efendinin Sofya’ya gelmesi ile Halvetilik Bulgaristan topraklarına da yayılmış. Halveti tarikatların farklı kolları XVI ve XVII asırda Pazarcık, Samokov, Vidin, Sofya, Varna, Filibe, Yambol ve Dobriç gibi birçok Bulgar şehirlerinde faaliyet göstermişler.
Bektaşilik Balkanlar’da en yaygın tarikatlar arasında yer almaktadır. İsperih şehrin yakınlarında ki Demir baba tekkesi, Razgrad ve İsperih arasında bulunan Hüseyin baba tekkesi, Ak Yazılı baba tekkesi ve Bulgaristan topraklarında kalmış olan diğer tekkeler Bektaşilik tarikatının önemli merkezleriymiş.
Nakşibendiye XVIII ve XIX asırda Bulgar topraklarına yayılmış. Özellikle Şeyh Süleyman Kyustendilli zamanında Kyustendil şehri Nakşibendiye tarikatın merkezi olmuş.
Filibe’de faaliyet göstermiş olan Mevlevilik tarikatın üyeleri üst sosyal katmanları temsil etmişler.
Celvetiye tarikatı XVI asırda, Eski Zağra‘da (Bulgaristan’ın Eski Zağra ilinin idarî merkezi olan bir şehir) belli bir zaman yaşamış olan Aziz Mahmud Hüdayi tarafından kurulmuştur. Onun talebeleri Eski Zağra, Filibe, Silistre ve Yambol’da şeyh görevini yapmışlardır.
http://www.chinarweb.com
Yazar: Tahir, Editör: S. Tahir
Kaynak: ChinarWEB
Kaynak: ChinarWEB
